Pałac Lobkowitzów w Żaganiu

---

Opis

Pałac Lobkowitzów, zlokalizowany w południowo-wschodniej części Żagania, przy ulicy Szprotawskiej 4, to zdecydowanie najbardziej majestatyczny i największy gmach w tej okolicy.

Jego obecny wygląd odbiega od pierwotnego stanu, ponieważ budowla przeszła wielokrotne przebudowy oraz remonty. Tuż po zakończeniu budowy, obiekt pełnił funkcję mieszkalną, natomiast obecnie służy głównie do celów kulturalnych i społecznych jako Żagański Pałac Kultury.

Pałac jest położony między szeregiem budynków mieszkalnych, tuż nad brzegiem rzeki Bóbr, a jego otoczenie stanowi rozległy park krajobrazowy, co niewątpliwie dodaje mu uroku.

Historia

Pałac Lobkowitzów w Żaganiu to zabytek o bogatej historii, który został zbudowany w miejscu średniowiecznego zamku Piastów, datowanego na przełom XIII i XIV wieku, jednak nieco wyżej – o trzy metry. Dzieje tej wspaniałej rezydencji są ściśle związane z Księstwem Głogowsko-Żagańskim.

W 1627 roku cesarz rzymski Ferdynand II sprzedał księstwo żagańskie czeskiemu księciu Albrechtowi Wallensteinowi, który był również znaczącą postacią wojskową i polityczną. Wallenstein zainicjował budowę rezydencji, która miała pełnić zarówno funkcje obronne, jak i reprezentacyjne. Projekt tego niezwykłego budynku stworzył Wincenty Boccaccio, a jego koncepcja obejmowała czteroskrzydłową budowlę z trzema cylindrycznymi bastejami, otoczoną fosą.

Architektura pałacu nawiązywała do gotyckiego zamku, jednocześnie prezentując cechy renesansowej rezydencji obronnej z XVI wieku. Wiosną 1630 roku rozpoczęły się prace budowlane, jednakże aby zapewnić lepszą perspektywę dla nowej rezydencji, Wallenstein zlecił zburzenie 70 istniejących domów. Niestety, w sierpniu tego samego roku prace zostały wstrzymane z powodu najazdu wojsk saskich i brandenburskich. Budowa mogła zostać wznowiona dopiero w czerwcu następnego roku, aczkolwiek wkrótce nastąpiła kolejna, o wiele dłuższa przerwa, która trwała ponad 40 lat, na skutek tragicznej śmierci Wallensteina w 1634 roku.

W 1646 roku księstwo przeszło w ręce Vaclava Eusebiusa von Lobkowitza, który w 1670 roku zdecydował o kontynuacji budowy pałacu. Tym razem projekty przygotował architekt Antonio della Porta, który wprowadził pewne zmiany w pierwotnym projekcie Boccaccia, aby bardziej przypominał rodzinną siedzibę Lobkowitzów w Roudnicy. Nowy projekt przedstawiał czteroskrzydłową budowlę z niskim skrzydłem parawanowym, zamykającym dziedziniec od strony południowej.

Budowa skrzydła północnego zakończyła się w 1674 roku, skrzydło zachodnie powstało na przełomie 1678 i 1679, natomiast skrzydło wschodnie zostało ukończone w 1693 roku. W 1786 roku Lobkowitz sprzedał księstwo żagańskie księciu Kurlandii, Piotrowi Bironowi, który przekazał prace nad przebudową pałacu swojemu szwagrowi, Christophowi Johannowi Friedrichowi hrabiemu von Medem. Ten nadał niektórym pomieszczeniom klasycystyczny wystrój sztukatorski, który zachował się do dzisiaj.

Okres, który przypadł na panowanie najmłodszej córki Birona, Doroty de Talleyrand-Perigord, księżnej de Dino, był czasem największego rozwoju i świetności rezydencji. W końcu lat czterdziestych XIX wieku zburzono południowe skrzydło, a na dziedzińcu pojawiły się dwa podjazdy z nową oranżerią, która została wzniesiona w 1847 roku. Pałac w tym okresie zyskał nowy, elegancki wystrój wnętrz.

W latach 1972–1983 przeprowadzono niezbędne prace konserwatorskie, a sama rezydencja została przekształcona w Żagański Pałac Kultury, kontynuując swoją długą i ciekawe historię w nowej formie.

Wygląd zewnętrzny

Pałac w Żaganiu, będący przykładem architektury barokowej, prezentuje trzypoziomową strukturę. Składa się z boniowanej sutereny, parteru oraz piętra, co czyni go imponującym budynkiem w tym regionie.

Do pałacu prowadzą dwa murowane mosty, które rozciągają się nad suchą fosą, usytuowane od strony północnej i zachodniej. Wejścia do obiektu są zdobione w kamiennych portalach, co podkreśla ich majestatyczny charakter.

Okna zostały ozdobione maszkaronami, popularnie zwanymi grymasami diabła, których liczba wynosi 197. Każdy z nich jest unikalny, a projekty prawdopodobnie nawiązywały do szkiców Leonarda da Vinci.

Architektura elewacji, w tym niższe skrzydło parawanowe, nawiązuje do wzorów francuskich, co dodaje jej elegancji. Pierwsza kondygnacja, stanowiąca boniowany cokół, posiada otwory okienne z masywnymi kamiennymi obramowaniami.

Gzyms pałacu przyciąga uwagę swoim białym kolorem, podczas gdy ściany parteru i piętra są w odcieniu żółtym, a detale architektoniczne w szarości. Cała kompozycja sprawia wrażenie harmonijnej i przemyślanej.

Od strony dziedzińca rosną cztery platany, które mają symbolizować córki Piotra Birona. W elewacji dziedzińca zastosowano arkadowe blendy oraz pionowe, płaskie pasy, co dodaje całości lekkości.

Na dachu oranżerii, która znajduje się pomiędzy dwoma podjazdami, umiejscowiony jest otoczony balustradą taras. Oranżeria jest wyposażona w dziesięć wysokich okien, które kiedyś miały zapewniać dostęp światła dla rosnących wewnątrz roślin.

Legenda

Niedokończony maszkaron z jednego z okien pałacu w Żaganiu stał się inspiracją dla tajemniczej legendy, która przybrała formę opowieści w XIX wieku. W jej centrum znajduje się rzeźbiarz, który w pewnym momencie napotkał nie lada problem — brak pomysłu na stworzenie nowej „twarzy”. W obliczu artystycznej frustracji postanowił zawrzeć pakt z samym diabłem.

W ramach tej umowy, diabeł miał przybierać różne oblicza i inspirować rzeźbiarza w jego twórczej pracy. Każde nowe wcielenie, które pojawiało się przed artystą, miało mu ułatwić proces tworzenia. Lecz ta umowa miała swoją mroczną cenę — kiedy jego dzieło w końcu się zakończy, dusza rzeźbiarza miałaby należeć do szatana.

Przez wiele lat diabeł posłusznie pozował, zmieniając swoją twarz w niezliczonej liczbie wariantów, aż nadszedł dzień, w którym rzeźbiarz zbliżał się do ukończenia swojego dzieła. Jednak podczas ostatnich prac, diabeł ukazał swoje prawdziwe oblicze, co przyniosło artystowi przerażenie. W wyniku szoku, rzeźbiarz spadł z rusztowania, co doprowadziło do jego tragicznej śmierci, a jego praca pozostała na zawsze niedokończona.

Wygląd wewnętrzny

Wnętrza pałacu wyróżniają się unikalną architekturą, gdzie izby są ze sobą połączone za pomocą przejść usytuowanych na jednej osi, tworząc tzw. amfilady. Obok tych przestronnych przejazdów zlokalizowane są klatki schodowe, które zachwycają monumentalnymi świetlikami wnętrza.

Schody, które prowadzą do wyższych poziomów, podparte są na czterech solidnych słupach, a ich bieg przerywają spoczniki, co nadaje im elegancji. Przylegające do pomieszczeń korytarze, umiejscowione od strony dziedzińca, charakteryzują się wyjątkowym sklepieniem krzyżowym.

Podłogi w pałacu wykonane są z różnorodnych materiałów, co dodaje wnętrzom niepowtarzalnego stylu:

• hall wejściowy – posadzka sjenitowo-granitowa,
• hall wystawowy – posadzka sjenitowo-granitowa,
• hall w szatni – posadzka marmurowa,
• hall wiedeński – posadzka marmurowa,
• rotunda – posadzka marmurowa,
• hall kominkowy – posadzka marmurowa,
• balkon – posadzka granitowa,
• hall na poziomie piwnic – posadzka sjenitowo-granitowa.

Na piętrze można znaleźć sale, które zachowały klasycystyczną dekorację sztukatorską, datującą się na lata 90. XVIII wieku. Wśród nich znajduje się największa sala – sala kryształowa, która stanowi prawdziwą perłę pałacu. W latach 1965–1983 przeprowadzono gruntowny remont obiektu, mający na celu przekształcenie go w Żagański Pałac Kultury.

Niestety, podczas tych prac niektóre pomieszczenia zostały przekształcone, co wiązało się z utratą ich zabytkowego charakteru. Dziś z dawnego wyposażenia pozostało jedynie niewiele, jako że część rzadkich elementów została wysłana do Francji, inna część trafiła na wschód, a niektóre uległy zniszczeniu.

---

Oceń: Pałac Lobkowitzów w Żaganiu

---