Elfriede Anna Springer

---

Wykształcenie

Elfriede Anna Springer pochodziła z rodziny o silnych tradycjach nauczycielskich. Jej ojciec, Bertold Springer, nauczał w Seminarium Królewskim w Żaganiu, a także jej dziadek był związany z zawodem nauczyciela. W Żaganiu Elfriede uczęszczała do szkoły dla dziewcząt, gdzie już w młodym wieku ujawniła swoje zdolności plastyczne. Rodzice posyłali ją na prywatne lekcje rysunku oraz kursy malowania, aby rozwijać jej talent.

Po zakończeniu nauki w Żaganiu, kontynuowała edukację w Szkole Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu (Königliche Kunst-und Kunstgewerbeschule). Dyrektorem tej uczelni był Hans Poelzig, znany niemiecki architekt. Elfriede prawdopodobnie studiowała w seminarium dla nauczycieli rysunku, które było popularne wśród kobiet, gdyż oferowało możliwość zdobycia kwalifikacji zawodowych. W ramach swoich studiów brała udział w zajęciach z zakresu rysunku, malarstwa oraz metodyki nauczania.

W roku akademickim 1911/1912 Elfriede zdała egzamin, który uprawniał ją do wykonywania zawodu nauczyciela rysunku w szkołach średnich. Dodatkowo uzyskała także uprawnienia do prowadzenia zajęć z zakresu prac ręcznych oraz gimnastyki. Jej wszechstronne wykształcenie pozwoliło jej na pełne wykorzystanie talentów artystycznych w pracy dydaktycznej.

Praca zawodowa

Początkowo Elfriede Anna Springer rozpoczęła swoją karierę w prywatnych szkołach we Wrocławiu, gdzie zdobywała doświadczenie w pracy z młodzieżą. W 1913 roku podjęła decyzję o przeprowadzce do Legnicy, a tam znalazła zatrudnienie w szkole dla dziewcząt im. cesarzowej Augusty Wiktorii (Auguste-Victoria-Schule), w której pracowała aż do zasłużonej emerytury.

Springer miała głęboką pasję do swojego zawodu, przekonywała, że praca z młodymi ludźmi jest niezwykle interesująca i pełna piękna. Na zajęciach z rysunku wykorzystała lokalne spektrum kulturowe, ucząc swoje uczennice na przykładach zabytkowych obiektów w Legnicy i jej okolicach.

Wielu uczniów ją pamięta jako nauczyciela, który wykroczył poza tradycyjne ramy edukacji, często organizując lekcje w terenie. Uczennice miały możliwość poszerzać swoją wiedzę nie tylko w klasie, ale również poznając lokalną architekturę i historię bezpośrednio w plenerze.

Twórczość

Elfriede Springer prowadziła działalność dydaktyczną, która zapewniała jej środki do życia. Jednak to rysowanie zabytków architektury, odzwierciedlających ważne epoki w sztuce, stanowiło prawdziwą pasję artystki. Intrygowała ją przede wszystkim ich wartość historyczna. Jej twórczość, obok dokumentacyjnej funkcji, miała na celu przekazywanie wiedzy oraz radości z odkrywania piękna, które rozwijało się przez wieki. Cały swój wolny czas poświęcała rysowaniu obiektów, które były świadectwem niemieckiego osadnictwa na wschodnich terenach.

Cel, tematyka, środki graficzne

W swoich pracach Elfriede skoncentrowała się na architekturze oraz rzadziej na pejzażach, przesuwając główny nacisk z ludzkich postaci. Wybierała najczęściej śląskie zamki i pałace z różnych okresów, odzwierciedlające różnorodność architektonicznych stylów. Jej rysunki przedstawiały również kościoły, klasztory, ratusze, budowle obronne oraz mieszczańskie kamienice. W kręgu jej zainteresowań znalazły się także urokliwe zaułki, malownicze ruiny, mosty, fontanny, detale architektoniczne, zabytkowe wnętrza, panoramy miast, pejzaże oraz zimowe domy chłopów i kuźnie. Wiele z tych obiektów znajdowało się w Legnicy oraz jej okolicach, ale artystka poszerzała swoje zainteresowania o inne regiony Niemiec, a także Austrię, Szwajcarię i Włochy.

Rysunki Elfriede charakteryzują się specyficznym stylem i są łatwe do rozpoznania. Widać w nich dbałość o detale architektoniczne, dyscyplinę w podporządkowaniu form oraz umiejętność redukcji, dzięki której artystka potrafiła oddać sedno za pomocą kilku prostych kresek. Sięgała po różnorodne środki graficzne, w tym dekoracyjne, stosując linię i kratownicę oraz odtwarzając wygląd nieba. Jej twórczość to głównie rysunki stworzone przy użyciu ołówka, pióra, węgla, a także akwareli i obrazów olejnych, w tym miedziorytów.

W 1956 roku rysowniczka szacowała swoje osiągnięcia na około 5 tysięcy motywów. Największy zbiór jej prac, liczący około 170 rysunków i akwarel, znajduje się w Liegnitzer Sammlung Wuppertal. Część dzieł pozostaje w prywatnych kolekcjach, a po jednym rysunku posiadają Muzeum Narodowe we Wrocławiu oraz Muzeum Miedzi w Legnicy.

Publikacje: pocztówki, prasa, książki

Prace Elfriede zyskały na popularności za sprawą reprodukcji na pocztówkach oraz publikacji w lokalnych gazetach, takich jak Liegnitzer Tageblatt i Görlitzer Nachrichten. Twórczość artystki była także publikowana w licznych czasopismach oraz książkach, łącznie z przewodnikami krajoznawczymi i historycznymi. Pocztówki z jej dziełami, w większości wykonane techniką litograficzną, zyskały obieg po I wojnie światowej, a ich produkcja wzrosła po II wojnie światowej.

W 1925 roku artystka rozpoczęła współpracę z lokalnym dziennikiem Liegnitzer Tageblatt, dla którego w ciągu niemal 20 lat dostarczyła około 700 rysunków. Większość z tych prac to ilustracje do tekstów o tematyce krajoznawczej, często dotyczące zabytków i historii Śląska, jak również bieżących wydarzeń, takich jak budowa dworca kolejowego w Legnicy czy zakładów energetycznych.

W latach trzydziestych Springer wydała trzytomową książkę poświęconą śląskim zabytkom, której finansowanie wzięła na siebie. Publikacje te miały na celu zainteresowanie sztuką wschodniego regionu Niemiec oraz pobudzenie patriotyzmu lokalnego. Rzeczywiście, cieszyły się one znaczną popularnością; pierwszy tom, opublikowany w 1931 roku, zawierał 116 reprodukcji z 86 miejscowości Dolnego Śląska i ukazał się w co najmniej trzech wydaniach. Legnica zaleciła korzystanie z tej pozycji podczas lekcji o tematyce regionalnej. Drugi tom zawierał 95 ilustracji, a trzeci 104, w tym kilka z Górnego Śląska.

W 1939 roku, oficyna Fritza Bokӓmpera w Görlitz wypuściła na rynek album autorstwa Springer, który ilustrował pogranicze Śląska, Łużyc i Saksonii. Zawierał on około 150 ilustracji opatrzonych tekstami o charakterze krajoznawczym. Prace rysowniczki znalazły się także w publikacjach z lat czterdziestych, takich jak Chronik der Stadt Liegnitz (1940) czy kalendarz dla legniczan (1942), w którym zamieszczono wizerunki Hitlera oraz gauleitera Karla Hankego.

Po wojnie, współpracowała z redakcją pisma Liegnitzer Heimatbrief, skierowanego do byłych mieszkańców Legnicy, gdzie publikowała zarówno rysunki, jak i artykuły poświęcone zabytkom Śląska oraz wspomnienia na temat przeszłości regionu.

Znawczyni dziejów Śląska

Elfriede Springer była powszechnie uznawana za autorytet w zakresie historii oraz ochrony zabytków Śląska. Jej pasja do tego regionu skutkowała wieloma artykułami, które ogromnie przyczyniły się do popularyzacji wiedzy na temat jego dziejów.

Wielokrotnie zapraszano ją do różnych stowarzyszeń oraz instytucji, aby dzieliła się swoją wiedzą poprzez wykłady. Niezwykle istotnym wydarzeniem w jej karierze miało miejsce w 1944 roku, kiedy to Nadprezydent Dolnośląskiej Prowincji we Wrocławiu zlecił jej prestiżowe zadanie. Elfriede wygłosiła wówczas serię wykładów, które były ilustrowane przeźroczami wykonanymi przez nią samą. Tematem wykładów były „1000 lat śląskiej historii w 25 miastach Śląska”.

Podobne prelekcje prowadziła także po zakończeniu II wojny światowej, kontynuując swoją misję edukacyjną i promując bogate dziedzictwo kulturowe tego regionu.

Dorobek

W roku 1956, artystka oceniła swój dorobek na około 5 tysięcy motywów, co pokazuje ogrom jej twórczości. Największa część jej dzieł, licząca około 170 rysunków i akwarel, jest zgromadzona w Liegnitzer Sammlung Wuppertal. Jednakże, niektóre jej prace znajdują się również w prywatnych kolekcjach.

Warto dodać, że po jednym rysunku można znaleźć w Muzeum Narodowym we Wrocławiu oraz w Muzeum Miedzi w Legnicy.

Prywatnie

Elfriede Anna Springer, w dzieciństwie, spędzała czas w Żaganiu, gdzie mieszkała przy dzisiejszej ulicy Przyjaciół Żołnierza 18 (wcześniej Halbauer Straße). Jako mała dziewczynka, w wieku czterech lat, straciła matkę, co miało ogromny wpływ na jej późniejsze życie. Sześć lat później, jej ojciec postanowił ponownie się ożenić. Relacje z macochą układały się pomyślnie; Elfriede nazywała ją „kochaną drugą matką” i doceniała jej oddanie oraz umiejętność prowadzenia domu.

Po przeprowadzce do Legnicy, rysowniczka zamieszkała przy Złotoryjskiej 106 (Goldberger Straße), zajmując pierwsze piętro w czterokondygnacyjnej kamienicy. W 1938 roku, jako emerytowana nauczycielka, zrealizowała swoje marzenie o posiadaniu domu z ogrodem na Starych Piekarach (Groß Beckern), położonym niecałe 3 km od centrum Legnicy.

Rysowanie z pasją, a zwłaszcza wyszukiwanie odpowiedniego obiektu, wymagało od niej zarówno znacznego wysiłku fizycznego, jak i finansowego. Elfriede często poruszała się po okolicy rowerem, co pozwalało jej na organizację kilkutygodniowych wyjazdów. W przypadku większych odległości korzystała z samochodów, które dostarczały prasę do pobliskich miejscowości, a także z kolei, co znacznie ułatwiało jej podróże.

Po wojnie, gdy miała 66 lat, wraz z innymi niemieckimi mieszkańcami, została zmuszona do opuszczenia Legnicy. Jesienią 1946 roku wyjechała, osiedlając się z macochą w Löbichau. Po jej śmierci w 1947 roku, Elfriede przeniosła się do Lipska, gdzie kontynuowała swoją twórczość artystyczną. Zmarła 29 listopada 1959 roku, a jej ciało spoczęło w miejscowości Großstechen. Wspomnienia z dramatycznych lat 1945-1946, w tym splądrowany dom i przymusowa ewakuacja, opisała we wspomnieniach w Liegnitzer Heimatbrief.

Odniesienia

Współczesne artystyczne środowisko Legnicy, pełne utalentowanych twórców, reprezentowane było przez takich artystów jak: Frida von Hauffe-Gromadzinski, Charlotte Hasselmann, Walter Bayer, Herbert Schnürpel, Max Weese, van Rietschoten oraz Carl Loewe. Pomimo wielu znakomitych prac, trudności pojawiają się w poszukiwaniu analogii między ich dziełami a twórczością Elfriede Springer. Warto zauważyć, że wiele porównań wskazuje na podobieństwa między jej dorobkiem a Teodorem Blätterbauerem, artystą związanym z Legnicą, który tworzył w drugiej połowie XIX wieku.

Wspólnym mianownikiem dla obojga artystów była ich rola nauczycieli rysunku oraz głęboki szacunek dla historii, co znajduje odzwierciedlenie w ich twórczości. Często podejmowali tematykę miejską, która miała ogromne znaczenie zarówno w ich życiu, jak i w dziełach. W książce autorstwa H.J. Henske, dotyczącej twórczości Blätterbauera i Springer, podkreśla się, że obydwoje zyskali status najbardziej znanych artystów legnickich.

Nie można pominąć również uwag M. Szafkowskiej, która zwraca uwagę na fakt, że Elfriede Springer była autorką licznych rysunków o wyraźnym zacięciu inwentaryzatorskim. Jej prace ukazywały zabytki śląskiej architektury, a jej twórczość miała swoje korzenie w regionalnym ilustratorstwie, które powstało na Śląsku w XVIII wieku, zainicjowane przez Friedricha B. Wernera, rysownika, kronikarza oraz geometra.

Springer była szeroko ceniona przez Ślązaków, którzy po zakończeniu II wojny światowej osiedli w Niemczech. To właśnie te kręgi artystyczne intensywnie zajmowały się popularyzacją jej dorobku, podkreślając wartość jej prac oraz ich znaczenie dla regionalnej kultury.

Linki zewnętrzne do prac E. Springer

Poniżej przedstawione są ważne źródła związane z pracami E. Springer, które mogą dostarczyć więcej informacji na temat jej działalności oraz dokumentacji Śląska.

• portal Wiesław Długosz – Dokumenty Śląska 2010,
• portal historyczny Fundacji Liegnitz.pl,
• oficjalna strona Muzeum Miedzi w Legnicy,
• LCA.pl legnicki portal informacyjny.

---

Oceń: Elfriede Anna Springer

---